نقش نیروی هوایی ارتش در عملیات فتح خرمشهرایام ورق خورد و ماه خرداد از راه رسید. این ماه در تقویم انقلاب خاطرات بسیاری را با خود به همراه دارد و سخن های بسیاری در سینه به یادگار گذاشته است . سوم خرداد به پرشورترین حماسه دوران دفاع مقدس یعنی فتح خرمشهر و یاد شهدای شورآفرین عملیات بیت المقدس عطرآگین است . این روز که روز مقاومت و ایثار و پیروزی لقب گرفته در تاریخ دفاع مقدس از جلوه خاصی برخوردار است .سوم خرداد سال 1361 یادآور نقش آفرینی رزمندگانی است که بیست و هفت سال پیش خونین شهر قهرمان را با ایثار و مقاومت مثال زدنی خود آزاد کرده و نقشه شوم استکبار جهانی را برای جدا کردن بخش هایی از خاک عزیز ایران نقش بر آب نمودند. فتح خرمشهر در واقع نقطه عطفی در تاریخ معاصر بود که تحقق آن با هیچ یک از معیارهای نظامی و راهکارهای اتاق جنگ قابل محاسبه نیست و بر همین اساس حماسه شگرف آزادی خرمشهر انتهای جانفشانی و منتهای روحیه توکل و نماد نصرت الهی لقب گرفته است . روز سوم خرداد غیورمردان ارتش و سپاه با توکل بر خدا و وحدت فرماندهی به رهبری امام راحل (ره ) یکی از بزرگترین عملیات دوران هشت سال دفاع مقدس را انجام دادند و تمامی کارشناسان نظامی جهان را متحیر نمودند و ثابت کردند که توان طراحی و انجام بزرگترین عملیاتها را دارند. عملیاتی که در آن بیش از شش هزار کیلومترمربع از خاک سرزمین عزیزمان آزاد شد و قریب 2500 نفر از نفرات دشمن بعثی به اسارت درآمد و صدها دستگاه تانک نفربر و 53 فروند هواپیما از دشمن زبون سرنگون شد. در عملیات آزادسازی خرمشهر نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان پشتیبان نیروهای سطحی درگیر در منطقه وارد عمل شد و با استفاده از توان بالای تیزپروازان خود نقش تعیین کننده ای در پیروزی عملیات بیت المقدس ایفا کرد. یکی از عمده ترین و شاخص ترین وظایفی که برعهده نیروی هوایی ارتش بود کسب اطلاعات و شناسایی و عکاسی و کمک قابل توجه به فرماندهان برای بررسی آخرین تحولات و چیدمان آرایش نظامی دشمن بود. در آن زمان با تمام محدودیتهای فنی و نظامی که وجود داشت تیزپروازان نیروی هوایی با انجام پروازهای شناسایی اطلاعات پیروزمندانه بیت المقدس را گردآوری کردند و از آن آزمایش الهی سربلند بیرون آمدند. در عملیات بیت المقدس نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پروازهای متعددی را انجام داد. در آن زمان نیروی هوایی مامور جنگ با تانکها به منظور ضربه زدن و از کار انداختن ماشین جنگی دشمن بود. نیروی هوایی عملیات دشواری را باید انجام میداد چرا که نیروهای دشمن به صورت پراکنده و تاکتیکی در منطقه پخش شده بودند و نیروی هوایی برای اینکه لبه جلویی منطقه را تحت تاثیر خود قرار دهد شکار تانکها را در دستور کار خود قرار داد. امیر سرتیپ خلبان بازنشسته محمداسماعیل پیروان از فرماندهان هشت سال دفاع مقدس در عملیات بیت المقدس با هواپیماهای اف 4 اف 14 مناطق حساس دشمن را بمباران کرده است و هم در نبردهای هوایی با سرنگونی چند فروند جنگنده متجاوز درس خوبی به دشمن داده است تا نشان پر افتخار فتح را از دستان مقام معظم رهبری فرمانده کل قوا دریافت کند. وی در خصوص روزهای آغازین جنگ چنین می گوید : ابتدای جنگ به صورت قدرتمندانه با انجام ماموریتهای مختلف به پاسداری از قلمروی هوایی و زمینی کشور پرداخت . مقام معظم رهبری درباره وضعیت خاص آن برهه تعبیر و دقت نظر خوبی دارند ایشان فرمودند : اول جنگ نیروی هوایی شد محور دفاع حال آنکه او یک نیروی پشتیبان است علت این بود که نیروهای عراقی در قالب لشکرهای متعدد به سمت مرزهای ایران هجوم آوردند و چون نیروی هوایی یک نیروی واکنش سریع است و ماموریت پشتیبانی هوایی از نیروهای سطحی یکی از ماموریتهای تعریف شده آن است با شرایط آذر ماه سال 60 در منطقه بستان و عملیات فتح المبین در فروردین ماه سال 61 در منطقه شوش و کرخه رویای دشمن برای عبور از کرخه و تصرف دیگر شهرهای خوزستان را برای همیشه بر باد داد. با انجام این سلسله عملیاتها در فاصله کمی از هم توفیقات بسیار خوبی نصیب نیروهای مسلح ایران و رزمندگان اسلام شد و روحیه رزمی دشمن در هم شکست و به دشمن تفهیم شد که ایران زمین جای اغیار نیست . با پیروزیهایی که رزمندگان اسلام در مقابل دشمن بدست آوردند زمینه برنامه ریزی برای عملیات بیت المقدس فراهم شد. یکی از عوامل مهم پیروزی در عملیات بیت المقدس فاصله زمانی کم آن با عملیات فتح المبین بود. دشمن فکر می کرد بعد از عملیات سنگین فتح المبین ماهها طول میکشد تا عملیات دیگری از سوی نیروهای مسلح ایران آغاز شود. فرماندهان ارشد در نیروهای مسلح با وقوف به ضعف دشمن با آن برنامه ریزی هایی که انجام داده بودند در دهم خرداد ماه سال 1361 عملیات بیت المقدس را با هدف بیرون راندن دشمن از سرزمین اسلامی آغاز کردند. ماموریت نیروی هوایی 15 روز قبل از آغاز عملیات بیت المقدس شروع شد به لحاظ این که نیروی هوایی برای شناسایی و ترابری نیروها می بایست در صحنه می بود. همین طور در سوم خرداد ماه که فتح خرمشهر قطعی شد ماموریت نیروی هوایی تا 10 روز بعد از عملیات نیز ادامه داشت . آزادسازی خرمشهر در واقع نصرت الهی بود و این ظفر جز با اراده تعالی صورت نمی پذیرفت بعد از انجام عملیات ظفرمندانه بیت المقدس امام خمینی (ره ) جمله تاریخی خود را فرمودند : « خرمشهر را خدا آزاد کرد » در حقیقت یکی از عوامل حمله ور شدن به سوی مرزهای ایران نوپا بودن انقلاب اسلامی و شرایط جدید حاکم بر کشور بود. به اینها گفته بودند مستشاران خارجی از ایران رفته اند و ارتش ایران قدرت هوایی ندارد و نمی تواند از هواپیمایش استفاده کند حکومت بعث عراق فکر میکرد قدرتی در نیروهای مسلح ایران وجود ندارد و البته در ابتدای کار هم که آن مقاومت لازم نبود آنها هم مقداری پیشروی کردند ولی به محض این که رزمندگان اسلام در جبهه ها حضور پیدا کردند و از طرفی نیروی هوایی ارتش هم ضربات سنگینی به نیروهای مهاجم عراق وارد ساخت آنها از لحاظ روحی به شدت لطمه خوردند با 35 روز مقاومت در خرمشهر رژیم بعث عراق فهمید اگر پیشروی کند نمی تواند آنچه را که تاکنون گرفته است نگهداری نماید و یا با شکست و عقب نشینی مواجه می شود. بعد از سقوط خرمشهر تا عملیات بیت المقدس حدود یکسال و نیم از جنگ گذشت . کارکنان متخصص و فنی و توانمند و غیرتمند نیروی هوایی تمام تجهیزات آفندی و پدافندی را در اسرع وقت عملیاتی میکردند و در زمان بیت المقدس تمامی تجهیزات ادوات نظامی نیروهای مسلح ایران در آمادگی کامل بود. فرماندهان و مسئولان نیروهای مسلح به دور از هرگونه عجله با برنامه ریزی های حساب شده و سنجیده عملیاتهای متعددی را برای فتح خرمشهر طراحی کردند تا با بکارگیری اصول جنگ امکان عقب راندن دشمن و پیروزی بر او فراهم شود . با آن برنامه ریزی ها ارتش و سپاه عملیات مشترک ثامن الائمه را برای شکست حصر آبادان در مهر ماه 1360 آغاز کردند. در این میان نقش کارکنان پدافند همیشه بیدار که در آن زمان مجموعه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود نیز بسیار قابل توجه و تشکر بود . نیروی هوایی ارتش با انجام 900 سورتی پرواز پوشش هوایی 850 سورتی پرواز ترابری هوایی به منظور حمل نیرو و آماده و تخلیه مجروحین 315 سورتی پرواز سوختگیری 110 سورتی پرواز پشتیبانی آتش نزدیک هوایی و ماموریت های مخصوص 22 سورتی پرواز عسکبرداری شناسایی هوایی بیت المقدس را در بعد هوایی به خوبی پشتیبانی کرد و 13 نفر شهید و 11 نفر اسیر در عملیات غرورآفرین بیت المقدس و فتح خرمشهر از طرف نیروی هوایی ارتش تقدیم انقلاب اسلامی شد. سرهنگ خلبان شهید طالب مهر سرهنگ خلبان شهید امجدیان و سرهنگ خلبان شهید انقطاع از شهدای خلبان نیروی هوایی در عملیات بیت المقدس بودند و بقیه شهدا نیز کارکنان فنی و پدافندی و سایر تخصصهای نیروی هوایی بودند همچنین سرتیپ خلبان روادگر سرتیپ خلبان اعظمی و سرتیپ خلبان ذوالفقاری به دلیل مورد اصابت قرار گرفتن هواپیماهایشان و غیرقابل کنترل بودن آن هواپیما را ترک و به اسارت دشمن درآمدند. اما نکته مهمی که می توان به آن اشاره کرد محاسبات عمومی آزادسازی خرمشهر از دست دشمن تا دندان مسلح با آن استحکامات مستحکم و در آن برهه از زمان کار دشواری به نظر می رسید. روحیه مردم نیز از این که عراقی ها خرمشهر را اشغال کرده بودند جریحه دار شده بود و در این میان حضرت امام (ره ) با پیام و سخنرانی های هدایت گرانه ای که داشتند نقش تعیین کننده ای در آن شرایط حساس ایفا کردند. به طوری که از زبان بعضی از خلبانان اسیر عراقی شنیده شد که می گفتند : ما گاهی از ترس مواجه شدن با پدافند قدرتمند و جنگنده های شکاری ایران قبل از اینکه به مناطق عملیاتی برسیم مهمات خود را خالی می کردیم و به عراق برمی گشتیم .   خلاصه ای ازعملکرد کلی نیروی هوایی ارتش در عملیات بیت‏المقدس: پوشش هوایی: 890 نوبت پرواز (با F-5E و F-4E و F-14 ) پشتیبانی نزدیک: 87 نوبت پروازبا( F-5E و F-4D/E ) شناسایی و عکاسی: 22 نوبت پروازبا (RF-4E) ترابری هوایی: 847 نوبت پروازبا(  C-130 و B747 ) سوختگیری هوایی: 315 نوبت مجروح حمل شده: 20849 نفر مهمات مصرف شده توسط جنگنده‏های F-4D/E و F-5E ، متوسط روزانه = 48000 پاوند برای پشتیبانی نزدیک هوایی از هواپیماهای اف4 و اف5 استفاده شد که از پایگاههای هوایی دزفول و امیدیه پرواز می‏کردند و به علت مسافت کوتاه این پایگاهها تا منطقه نبرد و عدم نیاز به حمل مخازن سوخت خارجی، با حداکثر مهمات پرواز کرده و توان رزمی‏شان بسیار افزایش یافته بود. (برای مثال جنگنده‏های F-4 گاه با پیکربندی 24 بمب 500 پاوندی تجهیز می‏‎شدند و ماموریت عمده آنها، شکستن خط پدافندی بسیار مستحکم عراق در شرق خرمشهر بود به طوری که بدون عملیات این جنگنده‏ها، شکست خط پدافندی عراقی‏ها بسیار مشکل، با تلفات زیاد و یا غیرممکن می‏شد. نیروی هوایی از 15 روز به آغاز عملیات، به انجام ماموریتهای هوایی پرداخت و تا 10 روز بعد از خاتمه عملیات و فتح خرمشهر، به ماموریتهای خود ادامه داد. بیشترین فعالیت نیروی هوایی در طول عملیات، در پشتیبانی از قرارگاه قدس و در روزهای 11 و 12 اردیبهشت 1361 در جنوب کرخه‏کور و جفیر انجام گرفت. در شب 19/2/61 نیروی هوایی با استفاده از هواپیماهای بوئینگ 747، ظرف یک شب، تعداد 6000 نفر از نیروهای ویژه (کلاه‏سبز) را از مشهد به پایگاه امیدیه ترابری نمود. در عملیات بیت‏المقدس، 4 فروند هواپیمای اف4 مورد اصابت موشکهای سام عراقی گرفت که این سوانح در روزهای 11/2/61 و 12/2/61 در جنوب کرخه‏کور، روز 16/2/61 در منطقه چنانه و در 18/2/61 در منطقه شلمچه رخ داد. در مجموع، 60 فروند جنگنده عراقی در جریان این عملیات ساقط شدند: تعداد هواپیماهای سرنگون شده عراقی توسط سیستم‎های پدافند موشکی هاوک، رپیر و توپهای ضداهوایی: 7 فروند تعداد هواپیماهای سرنگون شده عراقی توسط جنگنده‏های شکاری: 53 فروند برابر اظهار پاره‏ای از مسئولین اطلاعات و عملیات نیروی هوایی، در حوالی شلمچه در روز 2/3/61، مقر فرماندهی نیروهای عراقی که به شدت از آن محافظت و پدافند می‏شد توسط هواپیماهای اف4 که در ارتفاع بسیار پائین پرواز می‎کردند بمباران شد و صدام حسین که در آن پایگاه حضور داشت، مجروح گردید. هدایت عملیات پشتیبانی نیروی هوایی را در عملیات بیت‏المقدس، سرهنگ خلبان بهرام هوشیار، معاونت عملیاتی نیروی هوایی عهده‏دار بود.