شاید پرهزینه و پردردسرترین نوع آموزش، آموزشهای خلبانی باشد. هواگردها (هواپیما، بالگرد و ...) همگی سخت افزارهای بسیار گرانقیمتی هستند و هم کاربران نظامی و هم غیرنظامی تا اندازه امکان تمایلی به صرف هزینههای بسیار زیاد آموزش ندارند که همگی ناشی از مصرف قطعات و سوخت است. همچنین تمامی ساعاتی که هواگرد درگیر برنامه آموزش است از دسترس کاربریهای رزمی وگمارشی دور است؛ از این رو نخست خلبانان را با هواپیماهای سادهتر آموزش میدهند، سپس آنها را با هواپیمای اصلی روی زمین آشنا و در پایان برای پرواز با آن هواپیما آماده میکنند. با ساخت سامانههای شبیهساز که از نظر تجهیزات و فضای درونی و کارایی دینامیکی همانند هواپیمای اصلی بودند گام مهمی برای از بین بردن چالش پیشگفته برداشته و به مرور این وسیله به جزء جداییناپذیر آموزشها تبدیل شد. به کمک این سامانهها میتوان تمامی حالاتی را که شوایی بروز آنها کم یا زیاد است برای خلبان مشابهسازی کرد. بالاترین رده شبیهسازها از نظر هوشمندی، شبیهسازهای «فضای رزم» هستند که در آنها افزون بر شرایط محیطی، نیروهای خودی و دشمن نیز در فضای مجازی ایجاد و یا از راه دستگاه شبیهساز دیگری به همین فضای مجازی مرتبط میشوند و به صورت گروهی مشق میکنند. اما برای دستیابی به تمامی این مزایا باید مرحله دشوار طراحی و ساخت شبیهساز پشت سر گذاشته شود. شبیهسازها با توجه به رده فناوری مورد استفاده دارای انواع ساده تا پیچیده هستند که قیمت نمونههای کامل و پیشرفته آنها که دارای 6 درجه آزادی حرکتی رو به جلو-عقب، چپ-راست، بالا-پایین و سه دوران پیرامون محورهای طولی، عرضی و عمودی هستند، امکان مشابهسازی تمامی حرکتهایی را که در پرواز رخ می دهد، حتا سقوط هواپیما را دارند و ویژگیهای گرافیکی بالایی نیز دارند همگی با خود هواپیما برابری کرده و گاهی گرانتر نیز هست. اما ویژگیهای فراوان شبیهسازها و دوره عمر بالای آنها باعث میشود برای بکارگیری در امور آموزشی به صرفه باشند. بعلاوه پروازهای بازآموزی خلبانان که باید هر چند ماه یکبار باشد میتواند توسط شبیهساز و با تکرار انواع شرایط اورژانسی که در مدت پروازها توسط خلبان تجربه نشده به تعداد دفعات مورد نیاز اجرا شود، همچنین کارایی وی در تمرین با شبیهساز ضبط وبا دیدکارشناسی موشکافی شود. به طور کلی شبیهساز سامانه ایی پیچیده و گرانقیمت از دید هزینههای طراحی و تولید است اما این وسایل حتا تا 30 سال توانایی استفاده دارند و البته هزینه هر ساعت کار با شبیهساز بسیار کمتر از هزینه یک ساعت آموزش با هواپیمای واقعی است. دانشهای گوناگونی مانند دینامیک و واپایش، واقعیت مجازی،برق الکترونیک و واپایش، ساخت و تولید، طراحی صنعتی، هوانوردی و خلبانی و ... باید به صورت هماهنگ و دقیق برای مراحل طراحی معادلات پروازی، نرم افزارها، طراحی و نصب و راهاندازی سامانه تصویری و سامانههای حرکتی استفاده شوند تا یک شبیهساز کامل ساخته شود. امروز در ایران تحریمشده ما بیش از 10 نمونه شبیهساز انواع هواپیماهای جنگنده و چند نوع بالگرد ساخته شده داریم که در پایگاههای گوناگون سرگرم ارائه خدمات هستند. این شبیهسازها شامل انواع گوناگون ثابت و تمام متحرک و حتی نوع 6 درجه آزادی هستند، ولی با قیمتهای بسیار کمتر از آنچه برای تهیه آنها از دیگر کشورها باید پرداخت میشد ساخته شدهاند. البته برای کاربردهای زمینی و دریایی و زیردریایی نیز شبیهسازهایی ساخته شده که مورد سخن این گزارش نیست. اما با فناوری بومی و استفاده از توان کارشناسان ودانشمندان ایرانی این شبیهسازهای ارزشمند با هزینه بسیار کمتری نسبت به نمونه دیگر کشورها ساخته شدهاند. برای نمونه خرید شبیهساز برای جنگنده اف-4 فانتوم به 10 میلیون دلارارز نیاز داشته که با ساخت بومی آن برای نمونه نخست یک میلیارد تومان ینی نزدیک 10 درصد و برای نمونه پسین نزدیک 3 درصد قیمت گفته شده هزینه شده است. همچنین شبیهساز متحرک هواپیمای جنگنده اف-7 نیز که افزون بر نمونه تک نفره، خود دارای نمونه دو نفره آموزشی هستند و بخشی از پروازهای آموزشی در نیروی هوایی ارتش بر دوش آنهاست در مدت کمتر از یک سال ساخته شده است. برای تأمین این شبیهساز توسط شرکتهای خارجی 22 میلیارد تومان درخواست شده بود که نهاجا با صرف 2 میلیارد یعنی 9 درصد آن پول توانا به ساخت این وسیله ارزشمند شد. شبیهساز جنگنده رهگیر و مهم نیروی هوایی ارتش ینی اف-14 تامکت که پیش از انقلاب خریده شده بود نیز بدست پژوهشگران ودانشمندان ایرانی بازسازی و بهسازی و با استفاده از فناوری های روز دارای توانایی های بالاتری شده است. به ویژه بهسازی و توسعه شبیهساز کابین پشت این هواپیما نیز در نظر بوده است. خلبانانی که برای پرواز با تامکت، این هواپیمای بسیار ارزشمند آماده میشوند با توجه به حساسیت گمارشهای رهگیری و شتاب بالای رخدادها در درگیری های هوایی و یا نیاز به پرواز دراز مدت گشتزنی از شبیه سازها استفاده فراوانی میبرند. هواپیمای ترابری سی-130 نیز که بخش بزرگی کار ترابری هوایی در نیروی هوایی ارتش بر دوش آن است و پروازهای آموزشی زیادی نیز با آن انجام شده و البته پیشامدهاو اسیبها زیادی نیز در کارنامه خود ثبت کرده است، امروزه افزون بر بهسازی دارای شبیه ساز نیز شده است. این شبیهساز از نوع ثابت است ولی سامانههایدرونی آن دگرگون شده و به نظر همتای با نمونه بهینه سازی شده است. بالگرد کبرا نیز که تنها بالگرد ویژه گمارش های رزمی و برخورداری از جنگ افزارهای گوناگون نقش بسزایی در نیروهای نظامی کشور داشته و ساعات زیادی برای امور آموزشی خلبانان آن صرف میشود. از همین رو ساخت شبیهساز این بالگرد از نوع ثابت ولی با توانایی شلیک جنگ افزار به انجام رسیده و مورد بهرهبرداری قرار گرفته است. شبیهساز تمام متحرک بالگرد ترابری سنگین سی-اچ-47 شینوک نیز باتوانایی جایدهی وجابجایی تعداد زیادی سرباز رزمی و یا چندین تن بار از ابزارهای مهم پشتیبانی هوایی در هوانیروز ارتش ایران ساخته شده است. فناوری پیچیده طراحی، ساخت، آزمایش و ارزیابی، تولید و بکارگیری گسترده شبیهسازها به عنوان ابزارهای بسیار مهم در حفظ و افزایش مهارت نیروهای نظامی، امروز در کشورمان بومی شده و ضمن بهسازی شبیهسازهای پیشین و کنونی برای انواع ادوات نوین به ویژه هواپیماها شبیه سازهای گوناگون ثابت و متحرک توسط سازمانها ونهادهای پژوهشی و صنایع ایرانی ساخته شده و در حال بکارگیری است.