نسل بندی جنگنده‌ها از روش‌های طبقه بندی این هواپیماهای مرگبار است که از بعد از جنگ جهانی دوم باب شده است. در ادامه با بیت ران همراه باشید تا بیشتر با این موضوع آشنا شوید.
بیت ران – علی محمدی: نسل بندی هواپیماهای جت جنگی یک روش دسته بندی این نوع هواپیماها است که آنها را بر اساس تاریخ و تکنولوژی بکار رفته در ساختشان از هم متمایز می‌کند.
استفاده از عنوان نسل، برای هواپیماهای جنگی اولین بار در دهه ۱۹۹۰ و توسط بولتن مرکزی ارتش استرالیا باب شد.
تا به این ترتیب هواپیماها را بر اساس تسلیحات و سطح ارتقائشان از هم تفکیک کنند.
ابتدا و پیش از پرداختن به موضوع نسل بندی هواپیماهای جنگی باید به این نکته اشاره کنیم که استانداردهای مختلفی برای نسل بندی هواپیماها وجود دارد.
به همین خاطر اگر کمی در اینترنت به جستجو بپردازید متوجه خواهید شد که تعاریف مختلفی برای هر نسل وجود دارد.
وبسایت‌های هواپیمایی، مجلات هوانوردی، مورخان و متخصصان هر یک تعریف خود را برای نسل بندی دارند.
و ممکن است این تعاریف با هم، همخوانی نداشته باشند.
برای مثال وبسایت AutoSpaceweb دسته بندی خود را دارد و هواپیماها را به شش نسل شامل نسل‌های یک تا پنج و نسل چهار و نیم دسته بندی می‌کند.
یا نشریه Airforce هواپیماها را به ۸ نسل مختلف شامل نسل‌های یک تا ۶ و دو نسل دیگر با نام‌های چهار پلاس و چهار پلاس پلاس دسته بندی می‌کند.
در چین هم هواپیماهای جنگی را، تنها به چهار نسل دسته بندی کرده‌اند.
پس اگر در جایی اطلاعاتی متفاوت با این مطلب دیدید نباید باعث تعجبتان شود.
ما در اینجا به متداول‌ترین نوع کلاس بندی اشاره خواهیم کرد.
نسل‌های هواپیماهای جنگی در ۷۰ سال گذشته
نسل اول
هواپیماهای جت نسل اول، سرعتی زیر سرعت صوت داشتند و در بازه زمانی اواسط دهه ۱۹۴۰ تا اواسط دهه ۱۹۵۰ تولید می‌شدند.
اصلی‌ترین تفاوت این هواپیماها با هواپیماهای قدیمی‌تر، تنها وجود موتور جت در این‌ها است.
در روزهای آخر جنگ جهانی دوم، هواپیماهای ملخی به سقف سرعت پروازی خود رسیدند و دیگر امکان ساخت هواپیماهای ملخی سریع‌تری وجود نداشت.
برای حل این مشکل سازندگان به موتورهای توربوجت روی آوردند.
اولین هواپیمای جت عملیاتی Me 262 نام داشت.
این هواپیما گرچه ایده آل نبود، اما آغازگر دنیای جت‌ها است.
طراحی اولین هواپیمای جت مشابه با هواپیماهای پیستونی بود.
بال‌های آن زاویه دار نبودند و سلاح اصلی آن نیز مسلسل و بمب‌های غیر هدایت شونده بودند.
اندکی پس از جنگ جهانی دوم و با آغاز جنگ کره، هواپیماهای جت جنگی پیشرفته‌تری وارد میدان نبرد شدند.
مشهورترین این هواپیماها میگ ۱۵ روسی و F-86 آمریکایی بودند.
در این جنگ اولین نبرد هوایی بین دو هواپیمای جت رخ داد.
در این نبرد یک میگ ۱۵ در برابر یک F-86 قرار گرفت.
یکی دیگر از هواپیماهای معروف این دوران هاوکر هانتر است.
این هواپیمای جت ساب سونیک (یعنی دارای سرعتی زیر سرعت صوت) انگلیسی، پس از گذشت پنجاه سال هنوز در نیروی هوایی لبنان خدمت می‌کند.
نسل دوم
در نسل بندی جنگنده‌ها، نسل دوم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند چون با تجربیات به دست آمده در جنگ کره ساخته شدند.
این هواپیماها دارای طراحی بهتر و فناوری بالاتری در مقایسه با جت‌های نسل اول هستند.
قابلیت پس سوز نیز به این هواپیماها اجازه دستیابی به سرعتی فراتر از سرعت صورت را می‌دهد.
این هواپیماها برای نخستین بار به رادار نیز مجهز شدند و به این ترتیب امکان استفاده از موشک‌های هوا به هوا نیز در آنها میسر شد.
شرایط جنگ سرد و رقابت هسته‌ای که بین دو ابرقدرت زمان، یعنی آمریکا و شوروی در جریان بود، باعث شد تا هواپیماهای این دوره به دو دسته تقسیم شوند.
دسته اول هواپیماهای رهگیر نام دارند که از مشهورترین آنها باید به میگ ۲۱، سوخوی ۹ و F-106 اشاره کرد.
این هواپیماها می‌توانستند بمب افکن‌های دشمن را رهگیری و منهدم کنند.
هواپیماهای دسته دوم جنگنده بمب افکن نام دارند و مشهورترین آنها سوخوی ۷ و F-105 هستند.
این هواپیماها می‌توانند علیه اهداف زمینی وارد درگیری شده و پشتیبانی هوایی فراهم کنند.
نسل سوم
با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی در بخش اویونیک، آیرودینامیک و موشک‌های هدایت شونده، جت‌های جنگی نسل سوم متولد شدند.
این جت‌ها توانایی نبرد هوا به هوا (داگ فایت) بالایی دارند و می‌توانند با استفاده از رادار خود از موشک‌های هدایت شونده نیز استفاده کنند.
البته در روزهای ابتدایی به دلیل دقت پایین سیستم‌های جدید، پیروزی در میدان نبرد با این هواپیماها کار دشواری بود.
در نسل سوم، سازه هواپیماها نیز متحول شد و برای نخستین بار شاهد استفاده از کاناردها و سیستم تغییر بردار رانش در هواپیماها بودیم.
یکی از نتایج این پیشرفت‌ها ظهور هواپیمای عمود پرواز هاریر بود.
افزایش هزینه و قیمت، در کنار پیچیدگی‌های فنی این نوع هواپیماها نیز سبب تغییر در دکترین نظامی کشورها شد.
در این نسل، اولین هواپیماهای چند منظوره نیز متولد شدند و بهترین مثال آن F-4 فانتوم است.
فانتوم تنها هواپیمای تاریخ است که توسط تمامی قسمت‌های نیروی نظامی آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است.
نسل چهارم
اکثر جت‌های جنگی از نسل سه به بعد به صورت چند منظوره تولید می‌شوند. این هواپیماها اویونیک پیچیده‌ای دارند و از سیستم پرواز با سیم استفاده می‌کنند. این سیستم قابلیت مانور هواپیماهای نسل چهار را به میزان قابل توجهی بهبود می‌بخشد. کامپیوترها و سیستم‌های الکترونیکی پیچیده بدون اینکه خلبان بداند توانایی کنترل بی نظیری را برای هواپیما فراهم می‌کنند. پایداری بالای هواپیماهای جنگی نسل چهارم سبب شد تا برای اولین بار مانورهای سنگینی مانند کبرا که تا پیش از آن غیر ممکن بودند دست یافتنی شوند.
سیستم الکترونیکی بسیار پیشرفته اصلی‌ترین تفاوت هواپیماهای نسل چهار با نسل سه است.
تجهیزاتی مانند سیستم هداپ دیسپلی، موشک‌های دور برد و رادارهای برد بلند از دیگر مشخصه‌های این هواپیماها هستند.
مهندسان، با استفاده از مواد کامپوزیتی و فناوری رادار گریزی (فقط در بمب افکن‌ها) توانستند هواپیماهای انقلابی مانند F-117 و B-2 را نیز تولید کنند.
با پایان جنگ سرد یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی نیروهای هوایی، کاهش هزینه‌ها بود.
بسیاری از کشورها برای کاهش هزینه‌های نظامی خود روند توسعه و تحقیقات روی هواپیماهای جدید را کند یا متوقف کردند.
به این ترتیب هواپیماهایی با نام نسل چهار و نیم به وجود آمدند.
تولید کنندگان هواپیمای جنگی به جای تولید هواپیماهای جدید اقدام به بهینه سازی و ارتقای هواپیماهای قبلی کردند.
برای مثال هواپیمای میگ ۳۵ به عنوان یک جنگنده نسل چهار و نیم، نسخه‌ای ارتقا یافته از میگ ۲۹ است.
از مهم‌ترین جنگنده‌های نسل چهار و نیم باید به F/A-18، سوخو ۳۰، سوخو ۲۷ و F-15 اشاره کرد.
هواپیماهای نسل پنجم
هواپیماهای جنگی نسل پنجم در ابتدای راه خود هستند.
این آخرین نسخه از نسل بندی جنگنده‌ها است و تعداد کمی از آنها به مرحله عملیاتی رسیده‌اند.
تاکنون تنها هواپیماهای نسل پنجم که به طور رسمی معرفی شده‌اند، سوخوی T-50 پاکفا، لاکهید مارتین F-35 و لاکهید مارتین بوئینگ F-22 هستند.
چینی‌ها نیز هواپیماهای J-20 و J-31 را در دست توسعه دارند.
در حال حاضر تنها هواپیماهای نسل پنجم که به صورت عملیاتی استفاده می‌شود، F-22 نیروی هوایی آمریکا است.
تمام هواپیماهای نسل پنجم بسیار پیچیده هستند و برای نبرد در شرایط بسیار سخت طراحی شده‌اند.
استفاده از مواد پیشرفته، بزرگترین مزیت هواپیماهای نسل پنجم است؛ چون دیگر رادارها نمی‌توانند این هواپیماها را شکار کنند.
سیستم‌های اویونیکی، ارتباطی و کاکپیت هواپیماهای نسل پنجم بسیار پیشرفته هستند.
با این وجود این سوال وجود دارد که هواپیماهای نسل پنجم چقدر ارزش توسعه دارند؟
برخی پیش بینی می‌کنند به زودی هواپیماهای بدون سرنشین جای جنگنده‌های نسل پنجم را می‌گیرند.
