3 اسفند1362  غافل گیری مطلق ارتش عراق در برابر حمله رزمندگان ایران، گونه ای از عقب ماندگی و شتاب زدگی را برای این کشور در پی داشت. دشمن دریافت که تدابیر تاکتیکی او در میادین نبرد نقش تعیین کننده اش را از دست داده و در منطقه ای که تصور نمی کرد، مواضع ارزشمندی را از دست داده است. از این رو مهم ترین واکنش رهبران عراق در برابر نبوغ و ابتکار نظامی نیروهای ایرانی، نگرانی از سماجت و غیر قابل پیش بینی بودن تحرکات رزمندگان اسلام بود. پس از فتح خرمشهر و عقب نشینی سراسری ارتش عراق، دشمن برای دست یابی به پدافند مطمئن تدابیری به کار بست؛ به گونه ای که در مناطق کوهستانی، ارتفاعات مرزی را همچنان در اشغال خود نگه داشت؛ و در مناطق پست، با به کارگیری موانع مصنوعی موقعیت خود را تحکیم بخشید. در عین حال، دشمن از موانع طبیعی نیز به منظور ایجاد اطمینان بیشتر بهره می گرفت. مواجهه با دشمن در ابعاد جدید به تبع نیازمند به کارگیری تاکتیک ها و تدابیر جدید بود تا از هر گونه رکود در امر جنگ ممانعت بع عمل آید. بر همین اساس، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اثنای عملیات والفجر مقدماتی، با تشکیل یک قرارگاه، منطقه هور را انتخاب کرد و تلاش های مقدماتی خود را آغاز نمود تا از این طریق، فضایی مناسب برای ادامه نبرد به وجود آید. نظر به ضعف های عدیده دشمن در مواجهه با عملیات آبی- خاکی و به منظور بر هم زدن معادله نظامی جنگ به نفع جمهوری اسلامی ایران و نیز به دست گرفتن ابتکار عمل، منطقه هورالعظیم انتخاب گردید. عملیات خیبر، نخستین عملیات بزرگ آبی ـ خاکی جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس بود.رژیم بعثی عراق بعد از شکست در خرمشهردر خرداد ماه 1361 با کمک متحدان جهانی خود، سعی نمود موازنه قوا را به نفع خود تغییر دهد. تغییرات اساسی در زمین‌های استراتژیک و مسلح کردن آنها به استحکامات پیچیده دگرگونی در سازمان رزم و افزایش تیپ‌ها و لشکرها و همچنین استفاده از تجهیزات و سلاح‌های بهتر و بیشترکه از حامیان آمریکایی و اروپایی خریداری شده بود، از جمله این اقدامات بود. تا پیش از انجام عملیات خیبر، رسانه های جمعی عراق و حامیان آن، تبلیغات گسترده ای را در مورد توانایی های ارتش عراق و جلوگیری از حملات ایرانیان آغاز کردند و رژیم صدام نیز به صراحت اعلام کرد که هر گونه عملیات نیروهای ایرانی به داخل خاک عراق را با شکست روبه رو خواهد ساخت. در این حال، در اواخر سال 1362 رادیوهای آمریکا، بی بی سی، کلن و اسرائیل تبلیغات گسترده ای در مورد استقرار صدها هزار تن از نیروهای ارتش و سپاه در جبهه های جنوبی به راه انداختند. فرماندهان نیروهای مسلح ایران پی بردند که مانور در زمین عراق با ویژگی خاص خود، با مانور در زمین ایران تفاوت بسیاری دارد و نباید به شیوه گذشته به جنگ ادامه داد، چرا که توانایی زرهی، آتش توپخانه و نیروی هوایی دشمن به‌گونه‌ای تقویت شده و توسعه یافته بود که بدون تغییر در دو عامل یادشده، امکان ادامه نبرد بسیار مشکل بود. این عوامل موجب شد تا فرماندهان سپاه در پی یافتن منطقه‌ای برای عملیات باشند که امکان استفاده از توانایی‌های خودی در آن امکان‌پذیر بوده و از انجام تک‌جبهه‌ای در رویارویی مستقیم با دشمن پرهیز شود. در این میان منطقه هورالهویزه بیش از سایر مناطق از این ویژگی برخوردار بود. در واقع نیروهای ایران می‌توانستند در این منطقه، یک بار دیگر تک به دشمن را توأم با غافلگیری از جناح و بدون برخورد با خطوط پر مانع، انجام دهند. افزون‌بر این، دلیل دیگری که موجب انتخاب منطقه عملیاتی خیبر شد، بی‌توجهی دشمن به آن بود. زیرا عراق تصور نمی‌کرد که ایران از این نقطه که دارای وسعت زیاد و فاصله قابل ملاحظه ای از ساحل تا هدف داشت، دست به حمله بزند. چون ایران در چهار سال گذشته از جنگ، هیچ گاه در این منطقه اقدام به انجام عملیات نکرده بود.    جایگاه عملیات در استراتژی نظامی ایرانانجام عملیات خیبر در شمال بصره، از اهمیت استراتژیک برخوردار بود.  از لحاظ استراتژی نظامی و اهداف آتی جنگ، هدف عملیات خیبر، تصرف شهر بصره بود. جبهه های جنوبی به دلیل اهمیتی که در سرنوشت جنگ داشتند، از چند نظر مورد توجه بودند، اول به عنوان مناطق واسط برای رسیدن به بصره و دوم به عنوان منطقه ای اصلی با هدف رسیدن به این شهر بود؛ علاوه بر این مسئولان سیاسی و نظامی کشور معتقد بودند که انجام عملیات موفق بزرگ در جبهه جنوب، در تحقق تنبیه متجاوز بسیار موثر خواهد بود. طرح‌ریزی عملیاتاجرای عملیات خیبر بر طبق پیشنهاد سپاه پاسداران شکل گرفت و اولین طرح عملیاتی به نام خیبر در چهارم بهمن 1362 در قرارگاه خاتم‌الانبیاء که زیرنظر رئیس شورای عالی دفاع بود، منتشر گردید. هدف اصلی عملیات انجام یک تک توأم با غافلگیری به شیوه غیرکلاسیک در یک منطقه غیرقابل انتظار دشمن در منطقه هور بود. اما بعد از مدتی چنین برآورد گردید که برای رسیدن به هدف نهایی می‌بایست همزمان حمله دیگری در منطقه جنوب به مرحله اجرا درآید تا نیروهای موجود در شرق بصره درگیر شوند. در این طرح سپاه پاسداران در قالب قرارگاه نجف و ارتش در قالب قرارگاه کربلا اجرای عملیات می‌کردند. قرارگاه نجف مأموریت داشت در حوالی پاسگاه طلائیه از هورالعظیم عبور نماید، کرانه شرقی رودخانه شط‌العرب را در حوالی سه‌راهی القرنه تصرف و عبور و مرور نیروهای عراقی را در محور مواصلاتی عماره- بصره قطع نماید. طبق دستور به سمت جنوب پیشروی کند و با یکان‌های قرارگاه کربلا ملحق شود. مأموریت قرارگاه کربلا آن بود که در منطقه بین پاسگاه کوشک و شلمچه عملیات کند و کرانه شرقی رودخانه شط العرب را تصرف و تأمین کرده و بنا به دستور از رودخانه عبور و شهر بصره را تصرف نماید. ضمناً در سمت شمالی به عناصر قرارگاه نجف ملحق شود. تشریح عملیاتده روز پیش از اجرای عملیات خیبر و هم زمان با آن سه عملیات فریب در جبهه های شمالی، میانی و جنوب شرقی صورت گرفت. این عملیات ها با آن که دارای هدف های محدود و محلی بودند، ولی مهم ترین هدف مشترک آن ها، انحراف ذهن دشمن از منطقه هورالهویزه بود، زیرا در صورت آگاهی دشمن از این منطقه که منطقه عملیاتی خیبر بود انجام عملیات به خطر می افتاد. این عملیات ها عبارت بودند از: عملیات تحریر القدس در 21 بهمن 1362 در منطقه سد دربندیخان، والفجر5 را در بیست و شش بهمن در منطقه چنگوله و والفجر 6 در سوم اسفند در منطقه چیلات در نزدیکی دهلران.  عملیات خیبر بعد از ماه‌ها بررسی و طرح‌ریزی و آمادگی در شامگاه سوم اسفند 1362 در سه مرحله زمانی صورت گرفت. نتیجه کلی مرحله اول عملیات خیبر آن بود که در قسمت شمالی منطقه، نیروهای قرارگاه نجف موفق شدند جزایر مجنون را در منطقه آبگیر شرق القرنه تصرف و نگهداری کنند. اما نتوانستند به کرانه شرقی شط العرب که اولین هدف اصلی بود، دسترسی پیدا کنند و درمحور پیشروی طلائیه- نشوه نیز پیشروی قرارگاه نجف در شرق مواضع و موانع عراق متوقف گردید. عناصر قرارگاه کربلا در قسمت جنوبی منطقه با توجه به تلاش 20 ماه عراق در مستحکم نمودن منطقه شرق بصره عملاً موفقیتی به دست نیاورد و پس از پیشروی محدود، در اثر آتش شدید دشمن مجبور به عقب‌نشینی به مواضع اولیه خود گردید. در مرحله دوم عملیات خیبر که بعدازظهر 6 اسفند ماه آغاز گردید نیز در ساعات اولیه نتیجه عملیات نسبتاً خوب بود ولی با مقاومت سرسختانه نیروهای عراقی، نیروهای ایران دوباره متوقف گردیدند. حضور نیروهای ایرانی در منطقه هور برای دشمن غیرقابل تحمل بود، بنابراین با وارد کردن فشار و اجرای آتش‌های سنگین و کاربرد بمب‌های شیمیایی موقعیت نسبی نیروهای ایران را در جزایر مجنون مورد تهدید جدی قرار دادند.بنابراین مرحله سوم عملیات صرف تحکیم مواضع پدافندی در مناطق موجود گردید. از 16 اسفندماه دشمن به مدت 72 ساعت با اجرای آتش سنگین، بمباران وسیع هوایی و استفاده از بالگرد، تانک و نیروهای پیاده سعی نمود تا مناطق از دست رفته در جزایر جنوبی را پس بگیرد اما نیروهای ایرانی علی‌رغم عقبه‌های طولانی و چند روز جنگ،با روحیه گرفتن از پیام امام که فرمودند: ((جزایر حتماً باید نگه داشته شوند، هر طور که شده.)) به مقاومت ادامه دادند. بدین ترتیب، حمله 72 ساعته عراق ناکام ماند و سرانجام، در پی فرمان امام، جزیره حفظ شد و منطقه پدافندی ایران در اواخر اسفند چه در جزایر مجنون و چه در قسمت خشکی طلائیه تا شلمچه تثبیت گردید.مهمترین ویژگیهای عملیات خیبر اول استفاده دشمن از سلاح شیمیایی بصورت بسیار گسترده بود و دوم اجرای آتش توپخانه به شکل بسیار عجیبی که رزمندگان اسلام اصطلاح شخم زدن را برای این اقدام دشمن بکار می بردند. نه تنها طراحی این عملیات و اجرای آن شجاعت و قدرت تفکر فوق العاده طراحان و رزمندگان اسلام را نشان داد، بلکه حفظ مواضع بدست آمده در شرایط بسیار سخت نیز خارج از قواعد و اصول جنگ بود و عمدتاً بواسطه نیروی ایمان و روحیه شهادت طلبی انجام گردید و منجر به شهادت فرماندهانی چون حاج همت، یاغچیان، حمید باکری و اکبر زجاجی شد. بازتاب عملیاتغافل گیری مطلق ارتش عراق در برابر حمله رزمندگان ایران، گونه ای از عقب ماندگی و شتاب زدگی را برای این کشور در پی داشت. دشمن دریافت که تدابیر تاکتیکی او در میادین نبرد نقش تعیین کننده اش را از دست داده و در منطقه ای که تصور نمی کرد، مواضع ارزشمندی را از دست داده است. از این رو مهم ترین واکنش رهبران عراق در برابر نبوغ و ابتکار نظامی نیروهای ایرانی، نگرانی از سماجت و غیر قابل پیش بینی بودن تحرکات رزمندگان اسلام بود. عراقی ها در پی آمد عملیات خیبر به تلاش های سیاسی و نظامی گوناگونی اقدام نمودند که می توان این اقدامات را چنین بر شمرد:1- هشدار به کشورهای عربی خلبج فارس مبنی بر آن که عراق خاکریز دفاع از آن هاست.2- تهدید ایران به مقابله جدی و دعوت از جامعه بین المللی برای پایان دادن به جنگ.3- استفاده از سلاح شیمیایی و حمله به تاسیسات نفتی و نفت کش هایی که نفت ایران را حمل می کردند.4- حمله به مناطق مسکونی. برای رسیدن به این اهداف عراق تلاش های تازه ای را آغاز کرد، که مورد نظر آمریکا و کشورهای اروپایی نیز بود. عراق با آگاهی از اتکا ایران به درآمد های نفتی برای پیش برد جنگ، این بار حمله به تاسیسات نفتی خارک را به عنوان مهم ترین اقدام نظامی در صدر تلاش های خود قرار داد. برای این منظور 5 فروند هواپیمای سوپر اتاندارد مجهز به موشک های اگزوست از فرانسه اجاره کرد. این عمل بیش از آن که در تحقق هدف مورد نظر عراق موثر باشد، ژستی تبلیغاتی و روانی بود. مقامات آمریکایی و رسانه های غربی نیز در اظهارات و تحلیل های خود حمله به تاسیسات نفتی ایران را تنها راه پیش روی عراق عنوان کردند. در واقع رژیم بعثی عراق قصد داشت تا علاوه بر محدود کردن درآمدهای ارزی ایران، فشار اجتماعی بر ایران وارد کرده و جنگ را  بین المللی کند.  از طرف دیگر بازتاب پیروزی عملیات خیبر بیش از همه، تهدید منافع قدرت های بزرگ و در راس آن ها دولت آمریکا را در پی داشت، تا قبل از عملیات خیبر، ایجاد دیوارهای پرمانع توسط عراق و خنثی نمودن تاکتیک های نیروهای ایرانی این اطمینان را به وجود آورده بود که ارتش عراق قادر است حملات ایران را دفع کند؛ اما ابتکار جدید ایران که دور از ذهن نظامیان عراقی و کارشناسان نظامی بود، این باور و اطمینان را متزلزل کرد. از این رو، عمده ترین نگرانی آمریکایی ها آن بود که احتمال شکست عراق، آشکار شده است. بر پایه این تشویش و نگرانی که نتیجه سیاست های کلی آمریکا در منطقه و در مقابله با جمهوری اسلامی بود، خطر ایران آن چنان بزرگ جلوه داده شد تا آمریکا بتواند، بر خلاف گذشته، تعهد خود مبنی بر حمایت از عراق را علنی کرده و کمک به حکومت عراق و آمادگی آمریکا برای رویارویی با تحولات احتمالی در منطقه خلیج فارس را مطرح سازد. اقدام دیگر آمریکا، درخواست از کشورهای اروپایی و سایر کشورها به خودداری از ارسال سلاح به ایران بود و توصیه به عراق برای استفاده بیشتر از نیروهای هوایی و کشاندن جنگ به پشت جبهه و مناطق غیر نظامی جهت تعدیل مواضع ایران بود. نتایج عملیاتعملیات خیبر منجر به آزاد سازی منطقه ای به وسعت 1000 کیلومتر مربع در هور، 140 کیلومتر مربع در جزایر مجنون و 40 کیلومتر مربع در طلاییه گردید، بیش از 23 یگان دشمن به طور متوسط از 20 تا100 درصد منهدم گردید و حدود 15000 نفر از نیروهای دشمن کشته و زخمی و 1140 نفر اسیر گردیدند. پیروزی ایران در این عملیات، موجب افزایش اقدامات بین المللی در جهت کنترل ایران و جلوگیری از شکست عراق گردید؛ به گونه ای که از تاریخ سوم اسفند1362 (زمان آغاز عملیات خیبر) تا تاریخ سی ام مهر ماه1363 تعداد 474 طرح صلح از سوی 54 کشور مختلف جهان ارایه شد. شورای امنیت سازمان ملل نیز در تاریخ 11 خرداد 1363 قطع نامه 552 خود را در خصوص پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب نمود. این در حالی بود که هیچ یک از قطع نامه و طرح های مذکور نظر ایران را تامین نمی کرد. هم چنین، در این عملیات فرماندهان جنگ به اهمیت تاثیر تجهیزات دریایی و آبی – خاکی برای کسب نتایج مهم و حیاتی پی بردند و نیز سپاه پاسداران به یکی از ضرورت های حساس و حیاتی در تکمیل و توسعه سازمان خود آگاه گردید و آن لزوم ایجاد تقویت و توسعه یگان های دریایی برای انجام عملیات های آبی – خاکی بود. این رهیافت، قابلیت سپاه در انجام عملیات عبور از هور و رودخانه های بزرگ را توسعه داد و هسته اصلی عملیات های بدر، والفجر8، کربلا3، 4 و 5 و نیز زمینه ای برای تشکیل نیروی دریایی سپاه پاسداران گردید. منبع:1- تحلیلی بر عملیات خیبر، سرتیپ ستاد نصرت‌ا... معین وزیری، سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1383